O MEU PRIMEIRO SUSPENSO

Un día calquera poden romperse os sonos de os pais respecto de os seus fillos. Isto é o que sucede cando o fillo trae o primeiro suspenso.


Pode que ata agora as notas escolares do fillo terían sido excelentes e de súpeto chega primeiro suspenso. Rómpese cunha costume, tal vez unha rutina positiva no comportamento do fillo, que os pais non rematan de entender e encaixar como é debido.

O máis probable é que ese primeiro suspenso poida estar causado por moi diversos motivos:

• porque o neno descoidouse na preparación desa materia;
• porque, sinxelamente,non se entende con a profesora;
• porque non tivo a sorte suficiente nas preguntas que lle fixeron na última avaliación;
• ou acaso porque esa materia non lle gusta, bloquéase cando se pon a estudala.

Outras veces o suspenso aparece no fillo no marco dun rendemento académico moito máis pobre. É, dende logo, o primeiro suspenso, pero...non o único nesta primeira avaliación. Ese suspenso vén trabado a outros, sexan estes moitos ou poucos, sen que os pais saiban a que aterse. O seu fillo, dende logo, é intelixente, simpático, dócil e parecía moi aplicado. Enténdese menos, por iso, o fatal resultado de esta primeira avaliación.De aquí que os pais decidan consultar cos profesores do seu fillo, por se tivese algún trastorno que explique ese desastre escolar, e así tratar de poñerlle remedio. Son pais que oíron falar de dislexia, atraso mental, trastornos da atención, hiperactividade,etc., e comezan a sospeitar se non estará aí a causa de que o seu fillo suspenda.

Noutros fillos, o primeiro suspenso aparece moito máis tarde. É o caso, por exemplo, do fillo maior que sempre obtivo moi boas notas e deu co seu modo de conducirse un bo exemplo aos seus irmáns: tamén nisto do estudo. Pero un día inesperado preséntase na casa co primeiro suspenso. Aos pais estráñalles moito este resultado, pero non acertan a entender -despois de preguntar o fillo unha e outra vez acerca do que pasou-, cal poida ser a súa causa. É posible que ese fillo tivese un conflito cos seus compañeiros, se namorase ou tal vez lle deixase a rapaza coa que saía.

Que é o que sucede na familia cando os fillos suspenden? Como responden os pais ante o suspenso dun fillo? As respostas e comportamentos a estes sucesos adoitan ser moi variadas e non todas elas se dirixen como debesen á solución do problema.
Cando os fillos suspenden, a familia polo xeral se alborota, entra en conflito e se enrarece. As reprensións, os "sermóns", os castigos, os xestos desaboridos, as malas caras, as correccións en público sucédense como un torrente que se precipita sobre o fillo que suspendeu, que queda así anegado, culpabilizado e confundido. En realidade, o fillo suspendido non sabe como responder, dado que unha parte do seu corazón o fai notar que os seus pais teñen razón. Pero, ao mesmo tempo, dóese deses excesos aos que tal vez considera, por ser esaxerados, como inxustos.
A dor dos pais ante o primeiro suspenso dun fillo ten moito de obxectivo, certamente, pero tamén está cargado de moitas consideracións subxectivas, non sempre acertadas.

Se o suspenso acontece no fillo maior, os pais pensarán que, con toda urxencia, han de esforzarse en corrixilo, co fin de que os demais fillos non sigan o mal exemplo.
A imaxinación dos pais adoita magnificar a importancia do primeiro suspenso. Hai pais que o viven como unha deshonra ou unha desgracia familiar. O suspenso do fillo -así pensan algúns pais- arruína o prestixio da familia. Son pais que poden chegar a avergonzarse dos seus fillos, probablemente porque con anterioridade se adornaran coas cousas boas deles.
Nese caso, son pais que viven, a causa dese suspenso, unha gran traxedia. E proxectan no futuro unha mera anécdota curricular -que dende logo hai que tratar de corrixir-, da que non hai que sacar tan funestas consecuencias.
Un fillo non debería ser medido polos seus pais por só as cualificacións que obteña. Sen dúbida ningunha, as notas son algo importante, porque máis alá das súas limitacións, constitúen un indicador, relativamente obxectivo, de como vai ese fillo (se se esforza por traballar ou non, se é constante ou non no que se propón, se dispón de capacidade para vencerse a si mesmo, se tolera ou non as frustracións, etc.).Pero as cualificacións non son o único modo de manifestar o que o fillo é. As cualificacións non constitúen a mellor fotografía -e a máis completa- da persoa do fillo.Valorar o fillo unicamente polas notas que obtén é un tremendo erro. As notas escolares hai que tomalas polo que son e valen: un aspecto, sempre parcial, que manifesta certas peculiaridades do fillo, da vida dun fillo, por outra parte, en continua evolución. Facer das notas o único criterio para a cualificación do fillo constitúe un erro tan xigante coma se os fillos cualificasen os seus respectivos pais unicamente pola contía dos seus ingresos económicos.

Doutra parte, a familia non debe presentarse ante a comunidade como un todo único, cuxo prestixio resultante sexa a suma dos prestigios ou desprestixios académicos de cada unha das persoas que a integran. A familia non é unha "sociedade de bombos mutuos" e moito menos unha empresa cuxos valores -sobre todo os académicos, que son os máis difíciles de evadir e ocultar ante a mirada de curiosos e estraños- coticen na bolsa cultural.
Ante o primeiro suspenso o que os pais han de facer ante todo é non dramatizar, non apelar a "os sacrificios que fai o teu pai para que ti estudes", non descualificar de forma absoluta o fillo e culpabilizar o en extremo. Cando se procede así, os pais equivócanse: tomaron a parte (o rendemento escolar ou académico) polo todo (a enteira persoa do seu fillo); contribuíron a que o fillo diminúa a súa autoestima e empobreza o seu nivel de aspiracións; e é probable que estean a condicionar no fillo a aparición dun concepto negativo de si mesmo (autoconcepto).

O postulado economicista e erróneo de "tanta vales canto tes" foi aquí substituído polo de "tanto vales canto valen as túas cualificacións" e, de momento, en nada máis. Este reducionismo no que se incorre non se compadece do fillo, nin lle fai xustiza, nin lle axuda a resolver.

O primeiro suspenso -estamos de acordo niso sería mellor que nunca se tivese producido. Pero unha vez que a súa aparición constitúe un feito irremediable, hai que tratar de sacar del o mellor partido posible. Son moitas as vantaxes que do primeiro suspenso poden derivarse tanto para o futuro profesional do fillo e a súa enteira persoa coma para a totalidade da familia e a sociedade.
O primeiro suspenso constitúe, que dúbida cabe, unha das primeiras e máis importantes situacións en que o fillo se encontra ante unha frustración persoal. Un suspenso non é outra cousa que a avaliación negativa acerca dunha aprendizaxe determinada sobre unha materia, cuantificada de forma numérica e convencional e, polo momento,nada máis.Este é o seu significado obxectivo. Pero sacar un suspenso é tamén moito máis que iso para o alumno que o obtén (significado subxectivo). Suspender é sinónimo de ser valorado de forma negativa na aprendizaxe realizada (criterio obxectivo), por cuxa virtude a mesma persoa queda cualificada en algo parcial -non na súa totalidade- de forma negativa (criterio subxectivo). Suspender unha materia é por iso en certo modo suspender parcialmente o propio Yo, ese Yo que cada persoa ama por enriba de calquera outra cousa.
Importa moito para o fillo que os pais o ensinen a afrontar esa experiencia frustrante. Para iso é moi conveniente que se individúen e illen ata chegar a identificar as causas por cales se produciu o suspenso. Este é o primeiro paso que hai que dar para a resolución do conflito En segundo lugar, é conveniente ensinalo o fillo a distinguir entre o suspenso na aprendizaxe desa materia e outras moitas cousas máis importantes que esa, que en nada han de cambiar por iso. Refírome, claro está, ao que o fillo vale por si mesmo, aos seus numerosos trazos positivos (xenerosidade, preocupación polos demais, espírito de sacrificio, amizade, etc.), e ao moito que os seus pais lle queren, con independencia do resultado escolar obtido.

A persoa é sempre moito máis que o que as súas accións e omisións valen. A persoa dispón sempre no seu haber de máis trazos positivos que negativos. Por iso constitúe un rudo erro pedagóxico magnificar os segundos e que se lle esquecen os primeiros. Grazas precisamente a eses variados e numerosos trazos positivos de que dispón é como o neno pode superarse a si mesmo, ao tratar de superar na seguinte avaliación ou convocatoria o actual suspenso. Un suspenso, dende esta perspectiva, é apenas un obstáculo, unha nova meta que se lle presenta, un reto que é preciso afrontar e alcanzar a resolver, co fin de crecer e madurar, é dicir, co fin de ser un mesmo, de sacar de si mesmo a mellor persoa posible.
Doutra parte, hai que entender o feito de que os pais se contraríen ante a chegada do suspenso. Pero sen xamais confundir esa contrariedade co afecto que experimentan polos seus fillos, afecto que en modo ningún han de ser alcanzados por este suceso. Sinxelamente, porque eses afectos son incondicionados e non poden estar subordinados ás cualificacións que obteñan os fillos.

Os pais poden servirse tamén do primeiro suspenso para crecer en tanto que pais. É posible que se tivesen estado máis atentos ás tarefas de aprendizaxe dese fillo, tal suspenso non se tivese producido.Como pais teñen deber de saber que é o que aprenden os seus fillos e que dificultades encontran nesas aprendizaxes. Non se trata tanto de que o pai substitúa o profesor na tarefa de ensinar o seu fillo, coma de que os pais se ocupen tamén -en lugar de só se preocupar- destes aspectos. Cada un ha de responder do cumprimento da súa misión.

Ao profesor corresponde o ensino desa materia, pero tamén o seguimento da aprendizaxe de cada alumno e tratar de motivar máis a quen máis necesidade teñen diso. Pero estas funcións dos profesores en modo ningún exclúen ou substitúen as que son propias dos pais.Os pais, en cambio, han de acompañar os seus fillos nas aprendizaxes que realizan; os pais han de compartir con eles os seus obstáculos e dificultades e axudalos a resolvelas na medida das súas posibilidades; os pais han de dar tamén exemplo aos seus fillos, estudando algunha que outra vez -en presenza dos fillos para mellorar así o desempeño das actividades profesionais en que se ocupan. Isto demostra que os pais non o saben todo, ao mesmo tempo que no fogar crea un clima favorable para o estudo. O ideal é que tamén os pais teñan que estudar de cando en vez, e que nisto sexan tamén un exemplo próximo e frecuente para os seus fillos.

En cambio, sería un erro supoñer que con cada exame que cada fillo realiza -e terán que realizar miles ao longo das súas vidas-, toda a familia se examina e resulta aprobada ou suspendida. Isto en absoluto é certo, por moito arraigamento social que tal práctica aínda teña nalgunhas familias. Doutra parte, é lóxico que na familia se note eses períodos de maior tensión xeneralizada, como consecuencia dos exames que realizan os fillos. Pero, enténdase ben, son os fillos e só eles os que se examinan.
Aos pais -nestes períodos en que ás veces se produce unha especial tensión- son outras as obrigas que lles corresponde. Así, por exemplo, a de descargar a atmosfera de traxedia que, con farta frecuencia, envolve a estas situacións; animalos a que conseguirán o resultado que se propoñen alcanzar, porque valen e están a traballar forte; evitarlles toda sensación de angustia, temor ou rexeitamento ante as probas que van realizar; afirmalos no que valen e confiar neles, ofrecéndolles a seguridade da que tanto necesitan nesas circunstancias; ter algún detalle nas comidas ou na sobremesa, que aos fillos lles guste e aprecien, de maneira que produza certo alivio na ansiedade flotante que invade o fogar.

Aínda que os fillos que suspenden teñan que abreviar as súas vacacións, a causa dos suspensos obtidos a familia na súa integridade non ha de castigarse a ela mesma e quedar sen vacacións. Ademais, en moitas situacións, non é conveniente que os fillos "queden sen vacacións". Tamén é conveniente que eles descansen, aínda que máis brevemente sen teñen de emprender de novo a preparación dunha materia.
O ideal é axudalos a organizarse mellor, de maneira que descansen uns días e que -unha vez foron motivados para comezar a estudar outra vez- reemprendan os seus traballos. Ao que se aprecia, tamén os suspensos poden axudar a crecer a fillos e pais.
Trátase de non dramatizar o que apenas é unha anécdota, importante si, pero á fin unha mera anécdota, na vida de fillos e pais. Os suspensos son cousas dun instante; o crecemento e a madureza persoal asunto de toda a vida; a sabedoría dos pais como educadores unha cuestión para a eternidade.

CONSEJERÍA DE LA FAMILIA Y ASUNTOS SOCIALES DE LA COMUNIDAD DE MADRID
GUIAS DE LA FAMILIA EN MOMENTOS DIFÍCILES
AUTOR: DEPARTAMENTO DE PSICOLOGÍA DE LA UNIVERSIDAD DE SAN PABLO
DIRIXIDO: CATEDRÁTICO DE PSICOPATOLOXÍA: AQUILINO POLAINO-LORENTE